Bài 2.1. Câu lệnh if-else

Nội dung bài học

• Mục đích sử dụng
• Cấu trúc if
• Cấu trúc if-else
• Cấu trúc if-elif
• Kết hợp nhiều điều kiện
• Bài tập thực hành

Mục đích sử dụng

• Câu lệnh if-else được sử dụng để đưa ra quyết định có thực hiện đoạn chương trình nào đó hay không.
• Câu lệnh này gồm các biến thể:
  • If
  • If-else
  • If-elif
• Khi nào thì dùng if?
  • Khi muốn rằng chỉ khi điều kiện thỏa mãn, chương trình mới được thực hiện.
• Khi nào dùng if-else?
  • Khi muốn rằng nếu điều kiện thỏa mãn, ta thực hiện thao tác A.
  • Ngược lại thực hiện thao tác B.
  • Hai thao tác A, B thường khác nhau hoàn toàn.
• Khi nào dùng if-elif?
  • Khi muốn đánh giá các điều kiện liên tiếp và có tính loại trừ nhau.
  • Ví dụ 1 ngày trong tuần có thể là Thứ Hai, Thứ Ba,… hoặc Chủ Nhật. Và chỉ có thể là 1 trong 7 ngày đó.
• Khi sử dụng if-else nói chung ta có thể rút gọn biểu thức trên 1 dòng.
• Thường được sử dụng kết hợp với các phép so sánh, logic, vòng lặp.

Cấu trúc if

• Cấu trúc của if có dạng:

if condition:
    do something

• Cấu trúc rút gọn:

if condition: do something

• Trong đó condition là biểu thức điều kiện có tính đúng hoặc sai.
• Biểu thức condition có thể là 1 hoặc nhiều biểu thức được kết hợp lại.
• Phần do something là phần thân của if chứa các lệnh cần thực hiện.
• Sau đây là sơ đồ khối minh họa

• Ví dụ sau minh họa việc sử dụng câu lệnh if:

# Minh họa sử dụng cấu trúc if
a = int(input("Enter a number: "))
if a % 2 == 0:
    print(f"{a} is even number.")

# Cấu trúc if rút gọn:
if a % 2 == 0: print(f"{a} is odd number.")

Cấu trúc if-else

• Cấu trúc của lệnh if-else:

if condition:
    do something 
else:
    do other thing

• Trong đó vế else sẽ cùng mức thụt đầu dòng với if.
• Nếu điều kiện trong condition thỏa mãn(True) thì phần thân của if sẽ được thực hiện.
• Ngược lại phần thân của else sẽ thực hiện.
• Từ khóa if, else bắt buộc phải viết thường hoàn toàn.
• Sau đây là sơ đồ khối minh họa cấu trúc của if-else:

• Ví dụ sử dụng if-else để kiểm tra số nguyên chẵn hay lẻ:

# Minh họa sử dụng cấu trúc if-else
a = int(input("Enter a number: "))
if a % 2 == 0:
    print(f"{a} is even number.")
else:
    print(f"{a} is odd number.")

# Cấu trúc if-else rút gọn
print(f"{a} is even number.") if a % 2 == 0 else print(f"{a} is odd number.")

Cấu trúc if-elif

• Cấu trúc của if-elif như sau:

if condition 1:
....do first thing
elif condition 2:
....do second thing
elif condition k:
....do kth thing
else:
....do other thing

• Trong đó các condition j là các điều kiện mang tính loại trừ nhau.
• Vế else trong cấu trúc này là tùy chọn.
• Sau đây là sơ đồ khối minh họa cấu trúc if-elif:

• Ví dụ minh họa sử dụng câu lệnh if-elif:

a = int(input("Enter first integer number: "))
b = int(input("Enter second integer number: "))

if a < b:
    print(f"{a} less than {b}")
elif a == b:
    print(f"{a} equals {b}")
else:
    print(f"{a} greater than {b}")

# Kết quả:
# Enter first integer number: 12
# Enter second integer number: 20
# 12 less than 20

Kết hợp nhiều điều kiện

• Nếu muốn kết hợp nhiều điều kiện xảy ra đồng thời, dùng toán tử and.
• Nếu muốn kết hợp 1 trong các điều kiện xảy ra là được, dùng toán tử or.

balance = 500000000
amount = int(input("Enter the amount you want to withdraw: "))
# Nếu số dư trên 50k và số dư lớn hơn số cần rút và số cần rút là bội của 10
if balance > 50000 and balance > amount and amount % 10 == 0:
    print("You enter valid amount.")
    # do withdraw...
else:
    print("Transaction failed. Please try again later.")

Bài tập thực hành

Tải đề bài: click vào đây

Bài giải mẫu: click vào đây